İçindekiler
Web 2.0 servisleri sosyolojik açıdan ele alındığında, kuşkusuz ki sayısız farklı açıdan, sayısız farklı sonuca ulaşmak mümkün olmaktadır. Buna göre, bahsi geçen servislerin bilgisayar kullanıcılarının (bireylerin) kendilerine olduğu kadar, içerisinde bulundukları topluma olan etkileri, hatta daha spesifik olarak ele almak gerekirse; örneğin kişiler arası ilişkilere olan etkileri, eğitimsel anlamda toplum üzerindeki etkileri, toplumun farklı ekonomik, siyasal olaylara karsı olan bakış açıları ve dönütleri üzerindeki etkileri, aileye olan etkileri… vs. gibi sayısız farklı perspektifte bilimsel değerlendirmeler elde edilebilmektedir. Bu noktada, söz konusu bu bildiri çalışması, daha özet anlamda; ele alınan servislerin ve yaklaşımların bilgisayar kullanıcısına (kişiye), aileye, topluma, sosyal ilişkilere ve toplumsal bazı yaklaşımlara olan, olumlu – olumsuz “temel” etkileri üzerinde durmaya çalışmakta ve bu bağlamda ilgili literatüre bir referans niteliğinde çalışma ortaya koyma çabası içerisine girmektedir. Daha spesifik ve detaylı çalışmalar, daha geniş kapsamlı çalışmaların konusu olabilecektir.
Web 2.0 servislerinin, bilgisayar kullanıcıları (bireyler) açısından ele alındığında; kişilerin özellikle Internet – Web ortamına olan bağımlılıklarını artırma ve bu kapsamda zamanlarının çoğunu bu ortama saklama gibi eğilimler içerisine girmelerine neden olduğu dikkat çekmektedir. Bu durum, genel anlamda Internet – Web ortamının, özel anlamda ise Web 2.0 servislerinin (özellikle Facebook gibi sosyal etkileşim servislerinin) bağımlılık anlamında pozitif yönde güdüleyen birtakım özellik ve işlevlere sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Bu bağlamda, Internet – Web ortamına olan bağımlılık konusunda da birçok farklı bilimsel çalışma, ilgili literatürde yerini almaktadır [1 – 4].
Facebook, Twitter gibi Web 2.0 servislerinin, taşıdıkları iletişimsel anlamdaki çekici özellik ve işlevlerinin, bilgisayar kullanıcıları için “sanal” mantalitede etkileşime girip, gerek bilişsel, gerekse duyuşsal anlamda paylaşımlarda bulunabildiği dünyalar – ortamlar oluşturduğu göze çarpmaktadır. Örneğin, Facebook ortamında yer alan kişi profillerinin güncellenmesi, farklı kişi profilleri ile arkadaş olup etkileşime girilebilmesi, bu kapsamda paylaşılan iletilerin, fotoğrafların ve hatta videoların beğenilip yorumlanabilmesi, daha da ileri düzeyde olmak üzere de; gerek metin tabanlı, gerekse video tabanlı çevrimiçi iletişime girilebilmesi gibi avantajlar ve olanaklar, sosyal etkileşim servislerini, bilgisayar kullanıcılarının (bireylerin) gözünde, oldukça çekici ve popüler bir hale getirmektedir.
Bahsedilen etkileri, bireysel kapsamdan çıkarıp, toplumsal anlama yüklediğimizde ise, özellikle toplum içi insan ilişkilerinde farklı değişim ve gelişmelerin ortaya çıktığı; bireylerin toplumsal değerler ve ilişkilerin yanında, enerjilerinin çoğunu Internet – Web ortamına aktardığı görülmektedir. Sosyal etkileşim servislerinde gerçekleştirilen çevrimiçi iletişim süreçleri, farklı coğrafi ortamlarda olan kişileri sosyal anlamda birleştirebilmekte ve bu bağlamda değerlendirildiği zaman, sosyal anlamda bu bireylerin kendilerini geliştirebilmesine ön ayak olmaktadır. Dış dünya ile söz konusu servislerde oluşan dünyadaki sosyal etkileşimi dengeleyen ve gelişmeye açık bir yapıda olan toplumların da, bu kapsamda bakıldığı takdirde, sosyal etkileşim servisleri sayesinde sosyal anlamda gelişme gösteren bir süreç yasayacağı da aşikâr bir durum olmaktadır.
Aileye olan etkiler anlamında ele alındığında ise, yine sosyal etkileşim servislerinin, aile içi iletişim ve etkileşim bağlamında, birtakım değişim ve gelişmelere yol açtığı görülmektedir. Bu duruma yol açan, yine kuskusuz ki sosyal etkileşim servisleri (Web 2.0 servisleri) bazlı olan Internet – Web ortamı bağımlılığı olmaktadır. Özellikle aile yapısının temeli olan bazı geleneksel değerlerin, Internet – Web ortamlarına karsı olan bağımlılıklar neticesinde etkilendiği ve bu geleneksel değerlerin zamanla Internet – Web ortamının kullanımı sonucunda ortaya çıkan birtakım “yapay” kültürlerle yer değiştirdiği görülmektedir. Örneğin, Facebook servisi gibi sosyal etkileşim servisleri, arkadaşlık ve aile kavramlarına, kültürel anlamda, geliştirildikleri orijin bağlamında yaklaşabilmekte, söz konusu servisin kullanım özellikleri ve işlevleri bu çerçevede sunulabilmekte ve bunun neticesinde de geleneksel aile değerlerinin dışında, yeni nitelikteki yaklaşımlar, bilgisayar kullanıcılarının (bireylerin) ve toplumların kafasında zamanla yer edinebilmektedir. Sonuç olarak; bu değişim ve gelişmeler, özünde aile yapısını da olumsuz etkileyen ya da genel anlamda herhangi bir değeri olmayan, ancak zamanla kalıplaşmış olan bazı geleneksel yaklaşımları ortadan kaldırması ve aileyi, bireyi ve daha genel bağlamda toplumu gelişmeye açık tutması nedeniyle pozitif yönde etkilere yol açmaktadır.
Web 2.0 servislerinin ve özellikle bu bağlamda sosyal etkileşim servislerinin, artan popülariteleri ve yüksek kullanım oranları ile birlikte, toplumsal yaklaşımlar ve sosyal ilişkiler açısından, gerek bireyler arasında, gerekse toplumlar arasında bazı yeni normlara da yol açtığı görülmektedir. Daha detaylı açıklamak gerekirse, örneğin Tifter gibi sosyal etkileşim servisleri sayesinde “tweet atmak”, “retweetlemek”, “followunfollow” yapmak bazı eylem ifadelerinin, adeta yeni kültürel yapılar oluşturarak, hızlı bir şekilde benimsendiği görülmektedir. Artık Facebook profili olmayan bilgisayar kullanıcıları ve kişileri kalmamaktadır. Hatta reklam yapmak ve organizasyon düzenleme gibi süreçlerde, geleneksel yaklaşımların bir kenara bırakılıp, sosyal etkileşim servislerinin gücünden yararlanılmaya başlandığı, bu bağlamda Web 2.0 servislerinin etkili olduğu ve bireyleri sonuca götürdüğü bir ortamın oluştuğu görülmektedir.
Sosyolojik anlamda değinilmesi gereken bir diğer Web 2.0 servisi türü olan kişisel bloglar da, özellikle bilgisayar kullanıcılarının (bireylerin) bilgi paylaşımında bulunabilmesi, paylaştıkları bilgiler için dönütler alabilmesi ve diğer yandan, benzer kişisel bloglar üzerinde sunulan bilgilere de ulaşabilmesi adına önemli kullanım özellikleri ve işlevlerine sahip bir yapıda, Internet – Web ortamında varlığını sürdürmektedir. Kişisel blog servisleri, özellikle bilgiye hızlı ve kolay erişim sağlanması ve bu bağlamda bireylerin kendilerini geliştirmeye daha çok eğilim göstermesi, araştırmaya dönük güdülerin daha ön plana çıkartılması adına, önemli bir işleve sahip olmaktadır. Bu noktada, söz konusu bu servislerin, eğitimsel anlamdaki değişim ve gelişmelere katkı sağladığı açıkça görülmektedir.
Kişisel blog servislerinin yanında, Wikiler ve dosya – çoklu ortam paylaşım servisleri de, bilgiye erişime, bilginin kullanımına ve eğitimsel anlamdaki değişim ve gelişmelere pozitif yönde etki göstermektedir. Konu daha detaylı ele alınacak olursa, örneğin Wikiler gibi, işbirliğine dayalı, bilgi kaynağı oluşturulabilen Web 2.0 servisleri, özellikle eğitimsel anlamda birçok olumlu etkilere sahip olmaktadır. Buna göre bilginin islenmesi, paylaşımı, aktarımı gibi konularda bilgisayar kullanıcılarının (bireylerin) ve toplumların önü açılmakta, böylece bilişsel anlamda gelişmelere daha açık yaklaşımlar ortaya çıkmaktadır. Wikilerin yanında, Scribd gibi servisler de, bilgiye erişim, ve bilginin paylaşılabilmesi adına, önemli kullanım özellikleri ve işlevlerine sahip servisler olarak ortaya çıkmaktadır. Diğer yandan, çoklu ortam nesneleri bağlamında ele alındığında, YouTube servisi de, görsel ve işitsel anlamda nitelikli bilginin sunulabildiği ve bu bilgilere ulaşılabildiği bir platform olarak önemli bir role sahiptir. Kuskusuz ki, bütün bu bahsedilen dosya – çok ortam paylaşım servislerinin kullanımı sonucunda, sosyolojik anlamda olumlu etkilerin görülebilmesi (bilişsel anlamda pozitif değişim ve gelişmeler… vs.) adına, ilgili Web 2.0 servislerinde paylaşılan bilgilerin doğruluk denetiminin yapılması da oldukça önemli bir görev olarak değerlendirilmektedir.
Dosya – çoklu ortam paylaşım servisleri ile ilgili olarak değinilmesi gereken önemli bir faktör de, bu servisler üzerinde paylaşılan dosyaların ya da nesnelerin niteliği olmaktadır. Buna göre, dosya – çoklu ortam paylaşım servislerinin bilgi bağlamında ve eğitimsel anlamdaki etkileri, bu servisler üzerinde paylaşılanlara bağlı olarak değişmektedir. İlgili literatür incelendiğinde, bireylerin şiddet ve pornografi unsurlarına Internet – Web ortamında yüksek ölçüde maruz kaldığı görülmektedir [1, 5, 6]. Bu durum üzerinde, dosya – çoklu ortam paylaşım ortamlarının rolü de bulunmaktadır. İşte bu etkileri ortaya koyma potansiyeli olan söz konusu Web 2.0 servislerinde, eğitimsel kaygı taşıyan ve bilginin paylaşımına, aktarımına yönelik düzenlenen, yaratılan dosyaların ve çoklu ortam nesnelerin paylaşımı da, sosyolojik anlamda bir o kadar olumlu etkilerin, farklı açılardan yayılacağı anlamına gelecektir.
Kuşkusuz ki, özellikle sosyal etkileşim servislerinin bireyler, toplumlar ve aile üzerinde, hatta toplumsal yaklaşımlarda ve sosyal ilişkilerde gösterdiği / gösterebileceği etkiler, uygun, tutarlı ve yararlı yönde ortamlar sağlandığı takdirde, yine diğer Web 2.0 servislerinde (Wikiler, dosya – çoklu ortam paylaşım ortamları) olduğu gibi, pozitif bağlamda etkilerle sonuçlanabilecek bir ortamı da sağlayabilecektir. Örneğin, Facebook ve Twitter servislerinin sahip olduğu, yüksek etkileşim ve iletişimi destekleyen kullanım özellikleri ve işlevlerinin, doğru bilginin paylaşımı, aktarımı, yeni doğru bilgilerin türetilmesi ve eğitimsel anlamda bireylere, toplumlara, hatta ailelere ulaşılabilmesi doğrultusunda kullanılması, bu Web 2.0 servislerinin, geleneksel yapıdaki birçok yöntemin ve yaklaşımın pabucunun dama atılmasına yol açacaktır.
Web 2.0 servisleri bahsi geçen konular dışında, ekonomik ve siyasi anlamda da bireyler ve toplumlar üzerinde etkilere sahip olmaktadır. Örneğin, ekonomideki gelişmeler, bu servisler üzerinden kolay bir şekilde takip edilebilmekte ve bu servisler aracılığıyla, bireylerin ekonomiye dayalı faaliyetlerinde daha hızlı ve tutarlı kararlar alabilmesine ön ayak olunabilmektedir. Bunun yanı sıra, popüler Web 2.0 servislerinin, bireyler ve toplumlar üzerindeki önemli etkilerine bağlı olarak, Facebook ve / veya Twitter gibi bir servis üzerinden yayınlanan bir iletinin veya bir bilginin, ekonomik süreç üzerinde olumlu – olumsuz anlamda birtakım etkilere yol açtığı görülebilmektedir.
Siyasi süreçler bağlamında incelendiğinde, bireylerin ve toplumların Facebook ve / veya Twitter gibi popüler Web 2.0 servisleri üzerinde paylaşılan bilgilerden, öne sürülen düşüncelerden – yorumlardan, düzenlenen anket…vs. gibi çalışmalardan, benzer olarak YouTube gibi çoklu ortam paylaşım servislerindeki videolardan ya da Wikiler ve kişisel bloglar üzerinden sunulan bilgilerden etkilenebildiği görülmektedir. Hatta bu noktada, kimi siyasetçiler, bireylerin ve toplumların Web 2.0 servislerine ve Internet – Web ortamına olan eğilimlerinden yola çıkarak, bu servisler üzerinden daha isabetli seçim çalışmaları yürütebildiği ve “sonuca” daha kolay ulaşabildiği görülmektedir. Eğilimler dışında, bu Web 2.0 servislerinin sunduğu hızlı ve kullanımı kolay yazılım çözümleri sayesinde de, örneğin spesifik yapıdaki bazı seçim çalışmalarının Facebook servisi gibi bir platform üzerinden yürütülüp sonuçlandırılması da mümkün olmaktadır.
Yararlanılan Kaynaklar:
[1] Yalçın, C., “Sosyolojik bir bakış açısıyla internet”, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 27(1), 77-89 (2003).
[2] Arısoy, Ö., “Internet bağımlılığı ve tedavisi”, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar – Current Approaches in Psychiatry, 1, 55-67 (2009).
[3] Denizci, Ö.M., “Bilişim toplumu bağlamında internet olgusu ve sosyopsikolojik etkileri”, Marmara İletişim Dergisi, 15, 47-64 (2009).
[4] Yeygel, S., Eginli, A.T., “Çocukların yeni oyuncağı: Internet (Çocukların internet kullanımına ilişkin bir araştırma)”, Marmara İletişim Dergisi, 15, 159-184 (2009).
[5] Hunter, C.D., “Social impacts: Internet filter effectiveness –testing over– and underinclusive blocking decisions of four popular web filters”, Social Science Computer Review, 18(2), 214-222 (2).
[6] McCabe, K.A., “Child pornography and the internet”, Social Science Computer Review, 18(1), 73-76 (2).
Öğr. Gör. Utku KÖSE